In 2023-2024 voerde Bionet Natuuronderzoek samen met Jasja Dekker Dierecologie een onderzoek uit naar de Wilde kat in Limburg. De resultaten werden gepubliceerd in een themanummer over de Wilde kat in het Natuurhistorisch Maandblad van het Natuurhistorisch Genootschap met vier artikelen over de Europese Wilde kat in Limburg. Tot het laatste bleef het spannend of we juli zouden halen. En ja hoor, het is gelukt! Met de prachtige coverfoto van Karl Van Ginderdeuren & Pieter-Jan D’Hondt is het wat mij betreft een zeer fraai nummer geworden

Dit themanummer heeft vier artikelen en een kadertekst:

– Over de opkomst van de soort de afgelopen 20 jaar (samen met Hettie Meertens, Imke Nabben en Jasja Dekker) https://www.researchgate.net/publication/393027750_Terugkeer_van_de_Wilde_kat_Felis_silvestris_in_Limburg_Waarnemingen_en_verspreiding_in_de_periode_2002-2024

– Over het habitatgebruik van wilde kat en haar hybrides (samen met Jasja Dekker)

https://www.researchgate.net/publication/393027072_Wilde_katten_Felis_silvestris_in_de_Zuid-Limburgse_bossen_en_erbuiten_Telemetrieonderzoek_naar_het_ruimtegebruik_met_GPS_loggers

– Over de hoge hybridisatiegraad (samen met Pim Lemmers, Joris Verhees en Jasja Dekker) die we vonden, de implicaties voor de soort en handelperspectieven. (link volgt)

– Over de habitatgeschikheid van Limburg door Bram Schoufour en Julia van Knippenberg.

– Verschil wilde kat en huiskat (samen met Jasja Dekker).

Dank aan alle (mede-) auteurs, fotografen, hulp in het veld en de redactie dat dit idee uit november, ook echt verwezenlijkt is mogen worden. En een speciale dank aan Olaf Op Den Kamp.

Voor dit themanummer is ook deze kadertekst achterin geschreven door René Janssen en Jasja Dekker in dit themanummer te vinden over de verschillen tussen de Wilde kat en de Huiskat.

Wilde kat (Felis silvestris) en Huiskat (Felis catus)

Er is wel eens verwarring over de termen Wilde kat, verwilderde kat en Huiskat. En of de Huiskat een gedomesticeerde Wilde kat is. Het is belangrijk te beseffen dat de Wilde kat een andere soort is dan de (verwilderde) huiskat.

De Afrikaanse wilde kat (Felis lybica) is een andere wilde kattensoort in het geslacht Felis. Vanuit de Afrikaanse wilde kat is door domesticatie de Huiskat ontstaan. Inmiddels wordt de Huiskat (Felis catus) als aparte soort gezien.

De Europese wilde kat of Europese boskat (Felis silvestris) lijkt weliswaar op een Huiskat, maar genetisch zijn ze sterk verschillend en het zijn dan ook twee aparte soorten. Er zijn enkele fenotypische kenmerken die de Wilde kat onderscheiden van wildkleurige Huiskatten (zie afbeelding 1). Een Europese wilde kat heeft een aalstreep op de rug die stopt bij de staartbasis. Daarnaast heeft de soort enkele strepen op de kop die over het gezicht loopt. De staart heeft meerdere ringen die (vaak) niet met elkaar verbonden zijn en met een zwarte brede staart. De poten van Europese wilde kat zijn vaak enkel aan het begin zwart. Hybriden hebben een mengelmoes van kenmerken van beide soorten.

Binnen de soort Huiskat worden vaak drie groepen onderscheiden: huiskatten, die verzorgd worden door een baasje; schuurkatten of boerenkatten, die gevoerd worden maar niet als gezelschapsdier worden gezien, maar als ongediertebestrijder en meestal schuw is. Verwilderde katten zijn katten die niet gesocialiseerd zijn op mensen en ook zonder hulp van mensen leeft.  In de volksmond worden verwilderde katten ook wel “wilde katten” genoemd, omdat ze vaak “wild gedrag” vertonen en “in het wild” lopen.   Dat zorgt voor verwarring!

Net als veel andere wilde Carnivora werden Wilde katten in de afgelopen eeuwen sterk vervolgd. Door deze vervolging, én habitatvernietiging is de populatie Europese wilde kat sterk achteruit gegaan. Door de huidige bescherming van de Wilde kat en inzet om habitats te herstellen, komt de soort vanuit refugia momenteel weer terug in Nederland (Meertens et al., 2025). Huiskatten en Wilde katten kunnen ondank dat het verschillende soorten zijn met elkaar paren en vruchtbare nakomelingen krijgen (net als bijvoorbeeld Wolf en Hond). Zeker in gebieden met grotere dichtheden Huiskatten en een lage dichtheid Wilde katten, blijkt de kans aanwezig te zijn dat vooral vrouwtjes Wilde kat paren met loslopende Huiskatten (Lemmers et al., 2025), waardoor hybriden in verschillende gradaties voor kunnen komen.

Literatuur

Lammertsma, D.R., R. Janssen, J. van der Hout & H.A.H. Jansman, 2011. Huiskatten in natuurgebieden. Kan TNR hybridisatie met de Wilde kat voorkomen? Alterra-rapport 2263. Alterra Wageningen, Wageningen.

Lemmers, P., J.J.F. Verhees, R. Janssen & J. Dekker, 2025. Hybridisatie bij de Wilde kat (Felis silvestris) in Nederland. Risico en handelingsperspectieven ter voorkoming van verdwijning van de Wilde kat. Natuurhistorisch Maandblad 114
Meertens, H., I. Nabben, , R. Janssen & J. Dekker, 2025. Terugkeer van de Wilde kat (Felis silvestris) in Limburg. Waarnemingen en verspreiding in de periode 2002–2024. Natuurhistorisch Maandblad 114

Mulder, J. & J. Helmer, 2021. Roofdiergids. Herkenning van West-Europese roofdieren en hun sporen. ARK Natuurontwikkeling, Nijmegen.

Figuur 1: Uiterlijke kenmerken van Wilde kat (Felis silvestris) en Huiskat (Felis catus) (Mulder & Helmer, 2021). Hybriden van Wilde kat en huiskat hebben kenmerken van beide soorten.

In 2022 is het rapport afgerond van een verkennende studie naar de verspreiding en vlieggedrag van verschillende vleermuissoorten in de gemeente Echt-Susteren in verband met eventuele windenergieplannen. Het is hier te downloaden:

https://www.bionetnatuur.eu/wp-content/uploads/2023/01/Verkennende-studie-van-vleermuissoorten-in-de-gemeente-Echt-Susteren.pdf

In opdracht van de provincie Limburg heeft Bionet in 2018 een grootschalige cameravalstudie uitgevoerd om wasberen vast te stellen. Tevens zijn databases geraadpleegd en keyholders geïnterviewd. De combinatie van deze opzet gaf een goed beeld van het voorkomen van de Wasbeer; gefragmenteerd met twee hotspots. Het rapport is via deze link te downloaden.

Een groot aantal groeves is tegenwoordig afgekeurd voor het tellen van vleermuizen. Hierdoor kunnen vleermuizen niet meer gemonitord worden in Natura2000- gebieden die voor deze soorten zijn aangewezen. Eén van de mogelijkheden is de groeves aan te passen zodat ze weer goedgekeurd kunnen worden zodat vleermuistellers er veilig kunnen tellen en vleermuizen er veilig kunnen hangen.

Dit is de reden dat Bionet Natuuronderzoek en Batweter Advies in februari 2018 Het Houbenbergske, de Koelenbosch en de Schoorberg hebben geteld, zodat na vele jaren van geen tellingen bekend werd welke zones belangrijk zijn voor vleermuizen en daarmee aangepakt dienen te worden.

In 2018 is het niet gelukt de Koelenbosch geheel aan te passen, waardoor er in 2019 een tweede telling nodig is om de juiste werkzaamheden uit te voeren.

Vanaf 2013 zoeken we op een laag intensieve schaal naar de kraamkolonie ingekorven in oostelijk Limburg. We hadden al jaren de indruk dat die er zou moeten zitten, maar meerdere pogingen in verschillende jaren eindigde in kleine verblijven met 1, 1, 1, 1, 2 tot 15 dieren, maar de grote groep vonden we niet.

Hetzelfde voor de omgeving Bokrijk. Ook hier meermaals kleine groepjes als satelieten van een groter verblijf, maar nooit de grote groep.

In opdracht van het ANB hebben we afgelopen maandagavond een simultaan vangstavond georganiseerd. Op vier plekken vingen we, op één was het raak. Twee dieren werden van een zender voorzien en die nacht gevolgd voor het habitatgebruik. Eén dier vloog daarbij tot 5 kilometer ver. Niet heel ver voor een ingekorven (19km als dagelijkse woon-foerageerafstand komt voor), maar toch ook niet slecht. Zij deed daarbij meerdere stallen aan en foerageerde ook in verschillende bosjes. Daan’s glazen bol voor het juiste dorp waar de kolonie zou huizen was geheel juist! De foto (58 dieren) en een tweede kleinere groep aan een andere balk maakt deze kolonie met juvenielen op (minstens) 80 dieren.

In de omgeving van Bokrijk wilde het niet lukken een ingekorven vleermuis te vangen; mogelijk/ waarschijnlijk is dit meer een “spinnenkolonie” dan een “stallenkolonie”.

Vanavond hopen we de Alken/ Wellen – Diepenbeek/ Bokrijk kolonie toch nog te gaan vinden in een “ultieme poging”. Omdat mogelijk door klimaatopwarming deze vleermuissoort in aantal flink toe neemt en misschien daardoor gemakkelijker te vinden is, heb ik extra goede hoop dat het dit jaar toch nog gaat lukken!